Historische bouwkunde
In het gebied de IJsselpoort bevinden zich een aantal historische gebouwen. Gebouwen die een belangrijke rol hebben gespeeld in de geschiedenis of die een bepaalde tijd kenmerken met hun bouwstijl. op het kaartje zijn de gebouwen aangegeven waar op welke plekken bepaalde gebouwen zich bevinden. Enkele afbeeldingen die zijn afgebeeld laten de verschillende bouwstijlen zien die vervolgens in de kaart terug te vinden zijn op locatie.
Dorpskerk Rheden
Roggeweg 1
Kasteel Biljoen
Bandijk 69
De oudste gebouwen die vandaag de dag nog zijn te zien, zijn de kerk van Velp (Oude Jan) en de kerk van Rheden. Deze protestantse kerken zijn in de twaalfde eeuw gebouwd met tufsteen uit West-Duitsland, waarna ze regelmatig zijn verbouwd en gerenoveerd. Deze twee kerken waren gebouwd in Romaanse stijl. Dit is een bouwstijl waarbij weinig licht naar binnen komt en met dikke muren, gebouwd op de somberheid.
Na de Romaanse stijl kwam de stijl van de Gotische kerken. Een voorbeeld hiervan is de pseudobasiliek uit Westervoort, gebouwd in de 14e eeuw. In deze tijd gingen de mensen minder somber denken over het geloof. Er werden hogere kerktorens gebouwd met minder dikke muren en hogere ramen waardoor er meer licht binnen kwam. De Onze-Lieve-Vrouwe-Visitatiekerk te Velp is hier ook een voorbeeld van.
Later werden er kleinere kerken gebouwd voor het protestantse geloof, ook wel de stijl van het classicisme. In deze stijl wordt er gekeken naar de oude bouwstijlen. Deze kerken hadden weer een totaal andere uitstraling van binnen en buiten dan de kerken van het katholieke geloof. Een voorbeeld hiervan is de Grote Kerk in Velp, gebouwd in 1841. Hieraan wordt wel een hedendaagse twist gegeven.
De Sint-Martinuskerk van Giesbeek is een Rooms-katholieke kerk, welke in het begin van de 20e eeuw gebouwd is. Deze staat op een plek waar eerder ook een kerk stond. De Sint-Martinuskerk is een moderne kerk met een neogotische bouwstijl
In de IJsselpoort zijn meerdere grote kenmerkende gebouwen te vinden. Denk hierbij aan verschillende kastelen en landhuizen als kasteel Biljoen, huis Hamerden en huis te Lathum. Deze werden gebouwd in de Late Middeleeuwen (tussen 1250 en 1500) en hadden een defensieve functie. Naarmate er minder dreigingen waren van buiten af, begonnen deze imposante en grote gebouwen een statussymbool te worden. Deze konden bijvoorbeeld fraaie details hebben, maar ook de grote van het landgoed eromheen kon gezien worden als status. In de huidige tijd hebben deze landhuizen en kastelen een recreatieve of historische functie of wordt het bewoond.
​
Een bijzonder gebouw welke in de IJsselpoort te vinden is, is de watermolen van Velp. Deze molen draait door het water van de Velpse of Rozendaalse Beek. De watermolen had als functie om graan te bemalen. Op dit moment is de molen te bezoeken doormiddel van het restaurant wat er nu in gevestigd zit. De watermolen is gebouwd in de 14e eeuw, waarna het in de 19e eeuw is herbouwd en in 1967 en 1994 gerenoveerd is. In 1994 moest het verbouwd worden door een brand die er in 1993 gewoed heeft
In de IJsselpoort zijn twee soorten boerderijen kenmerkend. De eerste is de T-boerderij, een soort hallenhuisboerderij. Een goed voorbeeld is te zien op de Banddijk 69 te Lathum. Dit soort boerderijen zijn vaak te zien in het rivierengebied. Dit vanwege de vruchtbare grond en de bijbehorende welvaart, kon men het woongedeelte van de boerderij naar de zijkanten uitbreiden waardoor de T-vorm ontstond.
Ook op de flanken van de Veluwe vindt men ook kenmerkende boerderijen voor dat gebied. Dit zijn de Veluwse hallenhuisboerderijen. Dit was een klein soort boerderij, aangezien deze boeren niet de meest welvarende waren. Vanwege de armere zandgronden die de Veluwe heeft, moest de mest van het vee in goten worden opgevangen. Deze kon dan uitgestrooid worden over de enken, zodat de akkers voedselrijker werden.
Al vanaf de Romeinse tijd werden er bakstenen gefabriceerd in de IJsselpoort, maar de steenfabrieken schoten als paddenstoelen uit de grond rond de industriële revolutie. Vanwege de aanwezige klei naast de rivier, was het logisch dat de steenfabrieken zo dicht als mogelijk bij de IJssel kwamen te staan. Een voorbeeld hiervan is de verlaten steenfabriek bij Westervoort, de Emptepol. Momenteel zijn er van de oorspronkelijke steenfabrieken nog maar een paar te zien in het landschap, al zijn ze hun functie verloren.
Plaatsnamen
In de IJsselpoort zijn meerdere dorpen en een stad te vinden. De namen van deze plaatsen hebben allen een betekenis. Ook is de een uiteraard ouder dan de ander.
De plaats Westervoort is als eerste beschreven in 726, waarmee het de oudste plaats van de IJsselpoort zou kunnen worden genoemd. Vervolgens werd over Arnhem in 893 voor het eerst geschreven. Een eeuw later valt de naam Rheden, of een verbastering daarvan, als eerst. De plaatsnamen Velp en Malburgen vallen in de 13e eeuw voor het eerst, waarna in de 14e eeuw de naam Giesbeek valt.
Wanneer deze plaatsnamen voor het eerst genoemd werden, zegt echter niets over welke plaats de oudste is.
​
In de hiernaast zichtbare interactieve kaart kan men klikken op de plaatsnamen, waarna er uitleg komt over de naam.